Matura 2022 z języka polskiego - wymagania egzaminacyjne

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

⇑I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

⇑1. Czytanie i słuchanie.

Zdający:

1) odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;

2) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte;

3) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;

4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe i ich funkcje w tekście;

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole;

2) twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej);

3) rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi - wskazuje zastosowane w niej sposoby osiągania przejrzystości i sugestywności;

4) rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.

5) wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;

6) rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe;

7) rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję;

8) rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź.

⇑2. Samokształcenie i docieranie do informacji.

Zdający:

1) szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów;

2) korzysta ze słowników i leksykonów.

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić;

2) adiustuje tekst na poziomie elementarnym.

⇑3. Świadomość językowa.

Zdający:

1) analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenia słów;

2) zna pojęcia znaku i systemu znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji;

3) zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet);

4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną - w tym perswazyjną);

5) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje;

6) rozróżnia pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych;

7) odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) postrzega styl potoczny jako centrum systemu stylowego polszczyzny, od którego odróżniają się inne style: artystyczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny.

⇑II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Zdający zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

⇑1. Wstępne rozpoznanie.

Zdający:

1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;

2) określa problematykę utworu;

3) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego.

⇑2. Analiza.

Zdający:

1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje; dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność);

2) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);

3) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne).

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);

2) dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);

3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej;

4) dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę;

5) rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego.

⇑3. Interpretacja.

Zdający:

1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);

2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu literackiego;

2) przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich;

3) w interpretacji eseju wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych;

4) konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.

⇑4. Wartości i wartościowanie.

Zdający:

1) dostrzega związek języka

z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);

2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;

3) dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.

⇑III. Tworzenie wypowiedzi.

⇑1. Mówienie i pisanie.

Zdający:

1) tworzy dłuższy tekst pisany **lub mówiony (rozprawka, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;

2) przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo);

3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);

4) **publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu);

5) opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi);

6) wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje).

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1) tworzy wypowiedzi ze świadomością ich funkcji sprawczej;

2) ocenia własną kompetencję językową (poprawność gramatyczną i słownikową) oraz kompetencję komunikacyjną (stosowność i skuteczność wypowiadania się).

⇑2. Świadomość językowa.

Zdający:

1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat - współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

spełnia wymagania określone dla poziomu podstawowego.

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

* Bogurodzica;

*Jan Kochanowski - wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum) i psalm;

Adam Mickiewicz *Dziadów część III, *Pan Tadeusz;

Bolesław Prus *Lalka;

Stanisław Wyspiański * Wesele;

*Bruno Schulz - wybrane opowiadanie;

Witold Gombrowicz * Ferdydurke (w całości lub w części);

wiersze wybranych poetów;

inne utwory literackie wybrane przez

nauczyciela.

Teksty określone dla poziomu podstawowego, a ponadto inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.

Inne:

wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów;

homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego) - nagranie telewizyjne.

jak dla zakresu podstawowego, a ponadto: wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej;

spektakle teatralne (w tym Teatru TV).